پنج عامل اصلی شخصیت
هدف از نگارش این مطلب که توسط دو تن از دانشجویان دکترای روانشناسی موسسه ایران تحقیق آماده شده است روشن ساختن برخی ساده‌اندیشی‌ها درباره شخصیت است. بسیاری از سایت‌ها با مطرح کردن چند سؤال ساده‌انگارانه یا رنگ و مسائلی مشابه، ادعای شناخت شخصیت شما را دارند. پژوهشگران روانشناسی ضمن رد تمام این ادعاها، سال‌ها در پی کشف صفات شخصیت بوده و با تکمیل کارهای گذشتگان هم‌اکنون به توافقی در این زمینه دست‌یافته‌اند. مدل پنج عامل شخصیت که سه دهه پیش مطرح‌شده کامل‌ترین مدل در زمینه شخصیت است. هم اکنون این مدل در مباحثی مانند مشاوره پیش از ازدواج یا تشخیص شخصیت به گستردگی استفاده می‌شود.
مدل پنج عامل بزرگ شخصیت که توسط مک کری و کاستا طرح شده‌اند، پنج بعد اساسی را برای شخصیت معرفی می‌کند و هر بعد دربرگیرنده‌ی تعدادی از صفات خاصی است که مجموع آن صفات مدل پنج عامل شخصیتی را تشکیل می‌دهند. در شکل زیر، این ابعاد شخصیتی و ویژگی‌های هرکدام از آن‌ها به‌طور خلاصه آمده است.
عامل اول: برونگرایی (E)
این عامل دربرگیرنده صفاتی همچون جامعه‌پذیری، معاشرتی بودن، سلطه‌جویی، هیجان خواهی، فعال بودن، پرحرف بودن، پرانرژی بودن، قاطعیت و…است. افرادی که در عامل برونگرایی نمره بالایی به دست می‌آورند بسیاری از صفات فوق در آن‌ها دیده می‌شود. برای مثال، آن‌ها مهارت‌های اجتماعی زیادی دارند و دائماً در جنب‌وجوش هستند و به ریسک‌های زیادی در زندگی خود علاقه نشان می‌دهند. اگر کسی در عامل E نمره‌ی پایین گرفته باشد باید او را در طرف دیگر این پیوستار قرار دهیم. در این صورت این افراد به‌عنوان درون‌گرا شناخته می‌شوند که صفت‌ها و ویژگی‌هایی مانند کم‌حرف بودن، کمتر فعال بودن و غیر معاشرتی بودن در آن‌ها دیده می‌شود.
صفات مرتبط با برونگرایی:
- گرمی: این صفت به میزان صمیمیت بین افراد و نیز روابط فرد با دیگران اشاره دارد.
- قاطعیت: این صفت به قاطع بودن و جرئت و رک‌گویی افراد اشاره دارد.
- فعالیت: این صفت بیانگر تحرک، قدرت و انرژی در افراد است.
- هیجان خواهی: یعنی فرد دائماً در جستجوی تحریک و هیجان است.
- هیجان‌های مثبت: یعنی افراد به هیجان‌های مثبت و لذت‌بخش، خنده، شادی و عشق گرایش دارند.
عامل دوم: روان رنجورخویی (N)
این عامل که اساس آن را تجربه هیجانات منفی و نامطلوب تشکیل می‌دهند از تعدادی صفت مانند اضطراب، افسردگی، آسیب‌پذیر بودن و بی‌ثباتی هیجانی تشکیل شده است. یکی از مشخصه‌های اصلی این عامل ناسازگاری و عواطف منفی است. یعنی افرادی که در این عامل نمره بالایی به‌دست می‌آورند با محیط بیرونی سازگاری کمتری دارند و اغلب دچار عواطف منفی می‌شوند. برعکس، افرادی که در این عامل نمره پایینی می‌آورند، با محیط سازگاری بیشتری دارند و از لحاظ عواطف و هیجانات در سطح مطلوبی برخوردارند.
صفات مرتبط با روان رنجور خویی:
- اضطراب: ترس، نگرانی، استرس و انگیختگی را شامل می‌شود.
- پرخاشگری: به خشم افراد نسبت به یک چیز یا شخص گفته می‌شود.
- افسردگی: به خلق پایین و عواطف منفی و یأس و ناامیدی اشاره دارد.
- کمرویی: به حالاتی مانند شرم و خجالت گفته می‌شود و گاهی اوقات ممکن است به ترس‌های مرضی از اجتماع نیز منجر شود.
- تکانش‌وری: به رفتارهای انفجاری و تکانشی که نسبتاً غیرارادی هستند و بدون فکر کردن و تصمیم‌گیری انجام داده می‌شوند، گفته می‌شود.
- آسیب‌پذیری: یعنی افراد در برابر فشارها و استرس‌ها، آسیب روانی و جسمی بیشتری را متحمل می‌شوند.
عامل سوم: گشودگی (O)
این عامل میزان انعطاف‌پذیری افراد را در برابر تجارب تعیین می‌کند. آن دسته از افرادی که در این عامل نمرات بالایی می‌گیرند، عقاید و ارزش‌های جدید و غیرمتعارف را بیشتر می‌پذیرند و همچنین هیجان‌های مثبت و منفی را بیشتر و عمیق‌تر تجربه می‌کنند.
صفات عامل گشودگی:
- تخیل: به افکار، تصورات و تخیلاتی گفته می‌شود که افراد در دنیای درونی خود دارند.
- زیباپسندی: به درک عمیق از هنرها و زیبایی‌ها، شعر و موسیقی، گفته می‌شود.
- احساسات: به تجارب و ادراک افراد از هیجان‌های درونی خود اشاره دارد.
- اعمال: تلاش و فعالیت‌های تازه و متنوع را شامل می‌شود.
- عقاید: به کنجکاوی ذهنی و علاقه به عقاید جدید اشاره دارد.
- ارزش‌ها: به آمادگی برای امتحان ارزش‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی اشاره دارد.
عامل چهارم: توافق (A)
این عامل میزان اعتماد، همکاری، هم‌حسی و توافق با دیگران را می‌سنجد. افرادی که در این عامل نمره بالایی کسب می‌کنند به دیگران اعتماد دارند و حس همکاری در آن‌ها زیاد است. و افرادی که نمره پایین می‌گیرند بدبین و بی‌اعتماد هستند و با دیگران هیچ‌گونه توافق و همکاری ندارند.
صفات عامل توافق:
- اعتماد
- رک‌گویی: ویژگی‌هایی چون رک بودن صداقت و بی‌ریایی را شامل می‌شود.
- نوع‌دوستی: یعنی توجه زیادی به دیگر دارند و میل مساعدت در آن‌ها زیاد است.
- همنوایی: فرد با دیگران همنوایی می‌کند و به دیگران احترام می‌گذارد.
- تواضع: فروتن و بی غرور می‌باشند.
- دل‌رحمی: افراد نسبت به دیگران گرایش داشته و تصمیم آن‌ها از روی احساسات می‌باشد.
عامل پنجم: وظیفه‌شناسی (C)
این عامل میزان وظیفه‌شناسی و احساس مسئولیت و همچنین نیاز به پیشرفت را معین می‌سازد. افرادی که در عامل C نمره‌ی بالایی به دست می‌آورند. در جنبه‌های دیگر زندگی‌شان نیز پیشرفت زیادی دارند به‌عنوان اشخاص با وجدان، با اراده و مصمم شناخته می‌شوند.
صفات عامل وظیفه‌شناسی:
- کفایت: یعنی شایستگی و قابلیت افراد نسبت به مسائل زندگی
- وظیفه‌شناسی
- نظم و ترتیب
- خویشتن‌داری
- تلاش برای موفقیت
- محتاط بودن در تصمیم‌گیری
سنجش پنج عامل بزرگ شخصیت
برای سنجش پنج عامل شخصیت می‌توانید از پرسشنامه پنج عامل بزرگ شخصیت گلدبرگ استفاده نمایید. این پرسشنامه دارای نمره‌گذاری کامل است.
منبع
