اجزای مغز
اجزای مغز به سه قسمت تقسیم میشوند: مغز پسین، مغز میانی و مغز پیشین
متأسفانه هنوز همه پژوهشگران مغز از واژههای مترادف استفاده میکنند و کاربرد واژههای یونانی را ترجیح میدهند، برای نمونه:
- رومبانسفال (مغز پسین)
- مزانسفال (مغز میانی)
- پروزانسفال (مغز پیشین)
مغز پسین، پشتیترین و انتهاییترین بخش مغز که شامل: بصلالنخاع، پل مغزی، مخچه است، مغز پسین نامیده میشود. مغز میانی، شامل بام مغز، کلاهک، برجستگی فوقانی، برجستگی تحتانی و جسم سیاه است. مغز پیشین شامل تالاموس، هیپوتالاموس، قشر مخ، هیپوکامپ و گرههای پایه است.
| مغز | Brain |
| مغز پسین | Hind brain |
| مغز میانی | Mind brain |
| مغز پیشین | Fore brain |
| ساقه مغز | Brain stem |
| بصلالنخاع | Medulla |
| پل مغز | Pons |
| دستگاه شبکهای | Reticular formation |
| دستگاه رافه | Raphe system |
| مخچه | Cerebllum |
| برجستگی فوقانی | Superior colliculus |
| برجستگی تحتانی | Inferior colliculus |
| بام مغز | Tectum |
| کلاهک مغز | Tegmentum |
| جسم سیاه | Substancial nigra |
| تالاموس | Thalamus |
| گرههای پایه | Basal ganglia |
| دستگاه لیمبیک | Limbic system |
| پیاز بویایی | Olfactory bulb |
| هیپوتالاموس | Hypothalamus |
| هیپوکامپ | Hippocampus |
| آمیگوالا | Amygdale |
| شکنج کمربندی | Cingulate gyrus |
مغز پسین
بصلالنخاع بخشی از نخاع است که در محل ورود به جمجمه کمی قطور میشود و با همکاری اعصاب جمجمهای بر پیامهای حسی سر، حرکت ماهیچههای سر و برون دادهای پاراسمپاتیکی نظارت دارد. بصلالنخاع برخی از بازتابهای حیاتی از جمله: تنفس، ضربان قلب، استفراغ، ترشح بزاق، سرفه و عطسه را کنترل میکند. آسیب به بصلالنخاع مرگآور است. مصرف زیاد مواد افیونی به دلیل آسیب رساندن به بصلالنخاع، منجر به مرگ خواهد شد.
اعصاب جمجمهای. همانطور که قسمتهای پایین بدن از طریق اعصاب حرکتی و حسی با نخاع در ارتباط هستند، گیرنده ماهیچهای سر و اندامهای درونی بدن با ۱۲ جفت عصب جمجمهای، یکی از چپ و یکی از راست به مغز متصل هستند. هر عصب جمجمهای از یک هسته مرکزی سرچشمه میگیرد. که خاستگاه آن دستهای از نورونهایی است که داخل CNS (دستگاه عصبی مرکزی که مغز و نخاع را شامل میشود) قرار دارند. هستهها اطلاعات حسی دریافتی را یکپارچه میکنند و بر پیامهای حرکتی ارسالی نظارت دارند. هستههای اعصاب شماره ۵ تا ۱۲ جمجمهای در بصلالنخاع و پل مغزی قرار دارند. هستههای اعصاب شماره ۱ تا ۴ در مغز میانی و مغز پیشین قرار دارند.
| شماره | نام عصب | کارکرد اصلی |
| ۱ | بویایی | بوییدن |
| ۲ | بینایی | دیدن |
| ۳ | محرک حرکت چشم | نظارت بر حرکات چشم ، انقباض مردمک |
| ۴ | اشتیاقی (قرقره ای) | نظارت بر حرکات چشم |
| ۵ | سه قلو | حسهای پوستی صورت ، نظارت بر ماهیچههای آرواره برای جویدن و بلعیدن |
| ۶ | محرک خارجی چشم | نظارت بر حرکات چشم |
| ۷ | صورتی (چهره ای) | چشایی در ۳/۲ زبان، نظارت بر چهره، گریه کردن، ترشح بزاق و بازشدگی عروق خونی سر |
| ۸ | شنوایی | شنیدن، تعادل |
| ۹ | زبانی – حلقی | چشایی در ۳/۱ جلوی زبان، نظارت بر جویدن، ترشح بزاق، حرکات گلو (هنگام صحبت کردن) |
| ۱۰ | واگ | حسهای مربوط به گردن و قفسه سینه ، نظارت بر گلو، مری، حنجره، اعصاب پاراسمپاتیک معده، رودهها و سایر اندامها |
| ۱۱ | شوکی | نظارت بر حرکات گردن و شانه |
| ۱۲ | زیرزبانی | کنترل ماهیچههای زبان |
پل مغزی در جلوی بصلالنخاع قرار دارد و مانند بصلالنخاع هستههای تعدادی از اعصاب جمجمهای را در برمیگیرند. در پل مغز رشتههای اصلی اعصاب نخاعی بهصورت ضربدری درمیآیند، بهطوریکه نیمکره راست مغز با ماهیچههای سمت چپ بدن و نیمکره چپ مغز با ماهیچههای سمت راست بدن ارتباط پیدا میکند. بصلالنخاع و پل مغزی، دستگاه شبکهای و دستگاه رافه را نیز در برمیگیرند.
دستگاه شبکهای reticular formation به دو بخش بالارو و پایینرو تقسیم میشود. بخش پایینرو: یکی از چندین منطقه مغزی است که بخشهای حرکتی نخاع را کنترل میکند. بخش بالارو: برون دادهایی را به بیشتر مناطق قشر مخ ارسال میکند، بهویژه مناطقی که برانگیختگی و توجه را افزایش میدهند.
دستگاه رافه raphe system با ارسال آکسونهایی به مغز پیشین، آمادگی مغز را برای پاسخ دادن به محرکها افزایش یا کاهش میدهد.
مخچه cerebellum با شیارهایی عمیق و فراوان از ساختارهای نسبتاً بزرگ مغز پسین است. تا مدتها به اشتباه پژوهشگران مخچه را مرکز کنترل حرکات فرض میکردند، یا آن را مرکز تعادل و هماهنگی میدانستند. این درست است که در صورت آسیب دیدن مخچه، فرد تعادل خود را از دست میدهد، اما عملکرد مخچه چیزی فراتر از تعادل و هماهنگی حرکتی است.
کسانی که مخچه آنها آسیب میبیند، تغییر توجهشان از محرکهای دیداری به شنیداری و بالعکس با مشکل مواجه میشود، مشکل دیگر این افراد درک زمان است، یعنی در مورد گذشت زمان قضاوت درستی ندارند.
مغز میانی
در وسط مغز قرار دارد. در پستانداران بالغ مغز پیشین آن را احاطه کرده است. اما در پرندگان و ماهیها ساختاری برجسته است. بالاترین قسمت مغز میانی بام مغز tectum نام دارد. در دو سوی بام مغز دو برآمدگی به چشم میخورد، به نامهای برجستگی فوقانی و برجستگی تحتانی که در پردازش اطلاعات نقش دارند. در زیر بام مغز، کلاهک مغز tegmentum قرار دارد (بام مغز کلاهک را میپوشاند و کلاهک نیز بسیاری از ساختارهای مغز میانی را). کلاهک مغز، هستههای اعصاب سوم و چهارم جمجمهای، بخشی از دستگاه شبکهای، راههای عصبی بین نخاع و مغز پیشین را نیز دربر میگیرد، قسمت دیگری از مغز میانی، جسم سیاه Substancial nigra است که در بیماران مبتلا به پارکینسون این بخش تحلیل میرود.
مغز پیشین
برجستهترین بخش مغز در پستانداران، مغز پیشین است. بخش خارجی آن قشر مخ نام دارد و همراه با سایر ساختارهای زیر قشر مخ، مغز پیشین را میسازند. تالاموس که شاهراه ورود اطلاعات به قشر مخ است گرههای پایه نقش مهمی در حرکت ایفا میکنند، و مجموعه چند ساختار بههمپیوسته در اطراف ساقه مغز که دستگاه لیمبیک نام دارد، ساختارهای زیر قشری تشکیلدهنده مغز پیشین هستند. دستگاه لیمبیک نقش ویژهای در رفتارهای انگیزشی و هیجانی دارد. مانند: خوردن، آشامیدن، رفتار جنسی، اضطراب و پرخاشگری. پیاز بویایی، هیپوتالاموس، هیپوکامپ، آمیگولا و شکنج کمربندی قشر مخ، بخشهای تشکیلدهنده دستگاه لیمبیک هستند.
تالاموس مثل دو توپ به هم چسبیده، در مغز پیشین قرار دارد. بیشتر اطلاعات حسی ابتدا به تالاموس میروند و بعد از پردازش اولیه قشر مخ ارسال میشوند. بسیاری از هستههای تالاموس، درون دادهای اولیه خود را پس از دریافت از یکی از دستگاههای حسی مانند بینایی، به مناطق مربوط قشر مخ ارسال میکنند، از این مناطق اطلاعاتی به عنوان بازخورد به هستههای تالاموس فرستاده میشود. این بازخوردها اطلاعات ارسال شده به قشر مخ و گرههای پایه را اصلاح میکنند.
بهعنوانمثال: محرکهای دیداری و شنیداری هستهای را در تالاموس، که فوراً اطلاعات را به قشر مخ میرساند، تحریک میکنند، درصورتیکه این محرکها قبلاً با تقویتکنندههایی پیوند خورده باشند، قشر مخ پیامهای تشدید فعالیت را به تالاموس ارسال میکند. در غیر این صورت بازخوردهای قشر مخ موجب کاهش فعالیت تالاموس میشوند.
هیپوتالاموس ساختار کوچکی است که نزدیک پایه مغز و درست در جلوی تالاموس قرار دارد. هیپوتالاموس پیوندهای گستردهای با بخشهای مغز پیشین و مغز میانی دارد. هیپوتالاموس بر رفتارهای هیجانی و انگیزشی و چرخه خوابوبیداری نظارت دارد. آسیب به هستههای هیپوتالاموس منجر به ناهنجاریهایی در رفتار انگیزشی میشود. رفتارهای تجربی مانند: خوردن آشامیدن، تنظیم درجه حرارت بدن، رفتار جنسی، پرخاشگری و میزان فعالیت بدن.
غده هیپوفیز غدهای درونریز است (تولیدکننده هورمون) که از طریق رگهای خونی، رشتههای عصبی و بافت پیوندی به هیپوتالاموس چسبیده است. هیپوفیز در پاسخ به پیامهای هیپوتالاموس، هورمون مناسب ساخته و آنها را به جریان خون میریزد و درجریان خون نیز آنها را به اندامهای مورد نظر هدایت میکند.
گرههای پایه مجموعهای از ساختارهای زیر قشریاند، که در مجاورت تالاموس قرار دارند و به سه بخش اصلی تقسیم میشوند: هسته دمدار، هسته عدسی و گلوبوس پالیدوس. زیرمجموعههای زیادی گرههای پایه را میسازند، که هرکدام با مناطق خاصی از مغز به تبادل اطلاعات میپردازند. ارتباط این مجموعهها با مناطق پیشانی بیشتر است، زیرا مناطق پیشانی مسئول برنامهریزی پیامدهای رفتار، جنبه خاصی از حافظه و تجلی هیجانی است. بیماری پارکینسون و کره هانتیگتون ناشی از آسیبدیدگی و تخریب گرههای پایه هستند، که اختلال حرکتی همراه با افسردگی، کاهش حافظه و استدلال و اختلال در توجه از بارزترین نشانههای آنهاست.
مغز پیشین پایه چندین ساختار در سطح پشتی مغز پیشین وجود داد که هسته پایه یکی از آنهاست. این هسته درون دادهایی را از هیپوتالاموس و گرههای پایه دریافت میکند، همچنین آکسونهایی را که استیل کویین ترشح میکند، به مناطق گستردهای از قشر مخ میفرستد.
این هسته بین برانگیختگی هیجانی هیپوتالاموس و پردازش اطلاعات در قشر مخ نقش رابط را بازی میکند. عامل کلیدی برای برانگیختگی، بیداری و توجه به حساب میآید. بیماران مبتلا به پارکینسون و آلزایمر به دلیل غیرفعال شدن یا آسیبدیدگی هسته پایه در فرآیندهای فکری و توجه دچار نقص میشوند.
هیپوکامپ ساختاری است بزرگ بین تالاموس و قشر مخ، تقریباً در سمت پشتی مغز پیشین، هیپوکامپ با اندوزش برخی رویدادها، نقش ویژهای در حافظه ایفا میکند. افرادی که هیپوکامپ آنها آسیب دیده در اندوزش خاطرات جدید با مشکل مواجه میشوند، اما خاطرات مربوط به پیش از آسیبدیدگی خود را به خوبی به یاد میآورند. سیبی دیدگی خود را به خوبی به یاد میآورند.
| غده هیپوفیز | Pituitary gland |
| هسته پایه | Nucleus basalis |
| هسته دمدار | Caudate nucleus |
| هسته عدسی | Putamen |
| گلوبوس پالیدوس | Globus pallidus |
| کره هانتینگتون | Huntington s disease |
نظرات خود را برای بهداشت روان ارسال کنید
پیمان دوستی۲۵
اردیبهشت ۹۴
منبع
