ارتقاء سلامت روانبهداشت روانسبک زندگی
بهداشت روان سالمندان
توصیههایی برای حفظ سلامت روانی در سالمندی
توصیههایی برای حفظ سلامت روانی در سالمندی
۱. کاهش استرس (دلهره و نگرانی)
استرس تأثیرات مختلفی بر کارکردهای جسمی، افزایش فشارخون کارکرد سیستم عصبی، تفکر، خلق، تمرکز و حافظه دارد. مواد شیمیایی که بدن در هنگام استرس تولید میکند باعث اثرات منفی در مغز میشود درنتیجه تمرکز، یادگیری و عملکرد حافظه را در سنین بالا دچار اشکال میکند.
برای مقابله با استرس ابتدا بایستی منابع ایجادکننده آن را پیدا کرد. برای مثال ماندن در ترافیک در ساعات شلوغ خیابانها میتواند باعث استرس شود. پس با تنظیم زمان رفتوآمدها و یا تغییر مسیر میتوان با آن مقابله کرد. اگر نگهداری اجباری نوهها باعث خستگی و استرس است میتوان با طرح موضوع در جستجوی راهحل برآمد . کارهایی مثل قدم زدن، بازیهای ورزشی و سرگرمیهای مناسب و به کار بردن روشهای آرامسازی (مدیتیشن و یوگا) رفتن چندروزه به تعطیلات میتواند به کاهش استرس کمک کند.
۲. محافظت از مغز و جلوگیری از صدمات آن
زمین خوردن شایعترین صدمات مغزی در سالمندی است. این صدمات میتواند به افت تواناییهای مغزی منجر شود پس باید از مغز، این ارگان باارزش به نحو مناسبی محافظت کرد . برای جلوگیری از زمین خوردن موانع مسیر راه رفتن سالمندان و جاهایی که احتمال لیز خوردن وجود دارد بایستی اصلاح شود و همیشه در خانه نور کافی وجود داشته باشد. اگر شخص هنگام ایستادن یا راه رفتن احساس عدم تعادل دارد با پزشک معالج صحبت کنید.
۳. روابط اجتماعی را حفظ کنید
حمایتی که از روابط اجتماعی با دوستان، خانواده، بستگان و همکاران ایجاد میشود به حفظ سلامت روانی کمک میکند مطالعات نشان داده است در کسانی که با اعضای خانواده، خویشاوندان و همچنین گروههای اجتماعی ارتباط خوبی دارند علائم آلزایمر دیرتر از کسانی که گوشهگیر و کم ارتباط هستند تظاهر میکند بنابراین توصیه میشود که سالمندان این ارتباطات را حفظ کنند. فعالیتهای داوطلبانه اجتماعی و شرکت در گروههای مختلف برای این موضوع کمککننده است.
۴. ارتباط معنوی
اگر مسائل معنوی و روحانی به شما احساس خوبی میدهد سعی کنید ارتباط خود را با این موضوع حفظ کنید . هرگونه عقاید مذهبی یا معنوی که دارید سعی کنید تقویت کنید. اینها ممکن است که به تخفیف افسردگی در سالمندی کمک کنند و یا حتی عامل دفاعی در برابر آلزایمر باشند کسانی که اعتقادات مذهبی و معنوی قوی دارند معمولاً به تبع آن احساس حمایت و راحتی بیشتری دارند.
چه کارهایی به حفظ حافظه در دوران سالمندی کمک میکند؟
در درجه اول از سؤال کردن و گفتن اینکه «موضوعی را فراموش کردهاید» نترسید و خجالت نکشید انتظار نداشته باشید که همهچیز را به یاد آورید.
- از یادداشت کردن، مشخص کردن کارها روی تقویم و هر چیز دیگری که به حافظه کمک میکند استفاده کرد.
- تغذیه مناسب برای حفظ قدرت حافظه لازم است. برای این کار قند، چربی و نمک کمی مصرف کنید، ولی مصرف میوه و سبزیهای تازه را بیشتر کنید.
- حفظ توجه موقع یادگیری مطالب جدید باعث بهبود حافظه و یادگیری میشود پس در این موقعیتها سعی کنید محرکهای اضافی محیط را حذف کرده و روی موضوع متمرکز شوید
- اختصاص دادن زمان بیشتر برای یادگیری، به خاطر سپردن و به یادآوردن آن را تسهیل میکند.
- چیزهایی را که همیشه از آن استفاده میکنید مثل عینک یا کلید در یک جای مشخص بگذارید به عنوان مثال داخل یک کاسه بزرگ در اتاق نشیمن.
- هر روز به اخبار رادیو یا تلویزیون گوش دهید. سعی کنید هر روز یک مطلب جدید یاد بگیرید. کتاب یا روزنامه مطالعه کنید.
- در جمع دوستان یا خانواده، خاطرات گذشته را تعریف کنید. میتوانید آلبوم عکسهای قدیمی را برای یادآوری نام افراد و خاطرات گذشته نگاه کنید.
- یک دفترچه یادداشت در کنار تلفن بگذارید. هر بار که کسی تلفن میزند، اگر پیغامی دارد یا کاری از شما میخواهد، بلافاصله یادداشت کنید. این کار کمک میکند که پیامهای تلفنی را فراموش نکنید.
علائم خطر
این علائم اجزاء طبیعی سالمندی نیستند و ممکن است وجود یک بیماری را نشان دهند پس بهتر است با پزشک یا مشاور مشورت شود.
- خلق افسرده و غمگین که بیشتر از دو هفته طول بکشد.
- افکار تکرارشونده راجع به مرگ، مردن یا خودکشی (افکار خودکشی نیازمند مراجعه فوری به پزشک یا روانپزشک است).
- از دست دادن علاقه و لذت به چیزها یا افرادی که قبلاً احساس مثبتی ایجاد میکردهاند.
- احساس خستگی غیرعادی، بیحالی و احساس بی انرژی بودن
- تحریکپذیری و جروبحث مکرر یا پرخاشگری.
- از دست دادن یا افزایش اشتها و تغییر وزن بارز.
- تغییر وضعیت خواب مثل بیخوابی در ابتدا یا انتهای شب یا خوابیدن بیشتر از حد معمول.
- احساس بیارزشی یا احساس گناه بیمورد، ناامیدی یا احساس بیکسی.
سازگاری با سالمندی
سالمندی سرنوشتی است که تمام افراد بشر از هر جنس، نژاد و فرهنگی به آن گرفتار میشوند. دورانی که اگر از کیفیت مناسب برخوردار باشد بسیار مطلوب و لذتبخش است. در جامعه امروز سالمندان جزء گروههای بزرگ اجتماع به حساب میآیند. با پیشرفت علم افراد مدت طولانیتری زندگی کرده و لاجرم بایستی با تغییرات پیچیده جسمی روحی – روانی و اجتماعی که همراه با فرایند پیری حادث میشود سازگار شوند. تطابق موفقیتآمیز با سالمندی منوط به توانایی شخص برای ادامه و استمرار روشهای مناسب زندگی در طول حیات، حفظ یک شیوه زندگی فعال و یافتن جانشینهای مناسب برای فعالیتهای دوران میانسالی است.
از جمله تنشهای وارده به فرد سالمند مرگ همسر، عزیزان و دوستان نزدیک است مطالعات انجامشده در بعضی کشورها از جمله ژاپن نشان داده افراد سالمندی که اعتقادات مذهبی دارند از سلامت روحی-روانی و جسمی بیشتری بهرهمند بوده و نسبت به کسانی که باورهای مذهبی کمتری دارند یا اصولاً اعتقادات مذهبی ندارند، در مقابله با فشارهای روحی-روانی از جمله مرگ عزیزان توانایی آنها بیشتر است. این افراد سریعتر میتوانند به وضعیت روحی -روانی و جسمی پیش از وقوع اضطراب و تنش برگشته و حتی فشارخون آنها کمتر افزایش پیدا خواهد کرد.
در واقع مراسم مذهبی برای آنها مانند یک روش ریلکس کننده عمل کرده و سازگاری آنها را افزایش میدهد. اعمالی از جمله خواندن دعا و نماز، خیرات کردن، رفتن به زیارت و… پاسخ آرامکننده را در فرد تسریع میکند و از طریق کاهش احساس ترس اضطراب و تعدیل حس تنهایی میتواند برای فرد سالمند بسیار مفید باشد.
اعتقاد به زندگی پس از مرگ بخصوص اعتقاد به اینکه دنیای دیگر میتواند بهتر از زندگی کنونی باشد در فرد احساس آرامش ایجاد میکند.
این مطلب که در آینده و در هان دیگر باز هم افراد خواهند توانست عزیزان خود را ببینند اضطراب را در فرد سالمند کاهش میدهد.
کاردرمانی
از جمله راهکارهای دیگری که برای سازگاری با مرگ عزیزان پیشنهاد میشود کار درمانی است. فراگیری یک حرفه جدید یا اشتغال روزانه میتواند سازگاری فرد را افزایش دهد.
از طرفی فرد سالمند با جایگزین کردن فعالیتهای جدید متناسب با سن به جای فعالیتهای گذشته میتواند خلاء بازنشستگی را پر کند. اشتغال به کارهایی مثل کشاورزی در باغچه و باغ، نویسندگی، پرداختن به صنایعدستی و کارهای هنری حتی کمک به نگهداری از نوهها میتواند احساس مفید بودن را در فرد زنده نماید.
تغذیه مناسب در دوران سالمندی تأثیر به سزایی در وضعیت روحی -روانی و جسمی فرد دارد. گفته میشود از طریق تغذیه صحیح میتوان افسردگی را کاهش داد. غذاهایی که پروتئین بالا کربوهیدرات پایین و چربی کمتری دارد همچنین خوردن غذا در حجم کمتر و وعدههای بیشتر جهت تنظیم قند خون در یک حد مناسب استفاده بیشتر از موادی مثل ماهی در تمام افراد بخصوص سالمندان توصیه میشود.
سالمندان چه نیازهایی دارند؟
نیازهای سالمندان را در ایران و تمام جهان را میتوان به ۳ گروه اصلی تقسیم کرد.
گروه اول نیازهای بهداشتی -درمانی هستند که شامل مراقبتهای پزشکی و بهداشتی از سالمندان است.
گروه دوم نیازهای اجتماعی -اقتصادی مانند بیمه و حقوق بازنشستگی است که عدم توجه به آنها آرامش روحی، روانی و اجتماعی سالمند را مختل خواهد کرد و گروه سوم نیازهای روانی است.
تکریم سالمندان
روز نهم مهرماه، در هر سال بهعنوان روز سالمندی نامگذاری شده است تا گامی در راستای تکریم این پدران و مادران برداشته شود.
دوران سالمندی همانند دوران کودکی یا جوانی، یکی از مراحل زندگی است، با این تفاوت که دوران کودکی و جوانی سرشار از انرژی و تلاش است، ولی دوران سالمندی، با تحلیل قوا و کاهش میزان فعالیتهای فیزیکی همراه است.
در بعضی جاها، سالمندی اوج منزلت است، اما برخی جاها اینگونه نیست. به عنوان مثال شنیدهایم که در بین سرخپوستان و اسکیموها، وقتی افراد پیر میشوند، قبیله خود را ترک میکنند.
روایتی هم هست که در بین عشایر ایران همچنین رسمی وجود دارد، در بین بویراحمدیها و بختیاریها، سالمندانی که نمیتوانند قبیله را همراهی کنند، میگذارند و کوچ میکنند.
حمایت اجتماعی از سالمندان
مسئله سالمندان در جوامع سنتی و متجدد بهعنوان یکی از مهمترین چالشهای بهداشت روان معاصر است.
نظریهپردازان ابعاد مختلف حمایت اجتماعی را به پنج دسته تقسیم کردهاند:
- حمایت هیجانی که مهارت در کسب کمک از دیگران به هنگام شدت یافتن فشار روانی را شامل میشود.
- حمایت شبکه اجتماعی که موجب کاهش فشار روانی از طریق دسترسی به عضویت در شبکه و کمک به فراموش کردن مشکلات میشود.
- حمایت عزتنفس که بدین معناست که دیگران به فرد بقبولانند که قابلیتهای ویژهای دارد.
- حمایت وسیلهای که عبارت است از دسترسی به منابع مالی و خدماتی به هنگام مواجهه با رویدادهای فشارزای روانی.
- حمایت اطلاعاتی که دربردارنده ارائه اطلاعات برای درک رویدادهای فشارزای روانی است. هرچند بهطورکلی دسترسی به حمایت اجتماعی حائز اهمیت فراوان است ولی برخورداری از حمایت عزتنفس بهمراتب سودمندتر است علیالخصوص اگر منشأ این حمایت خارج از خانواده باشد. همچنین در این زمینه، مرکز تحقیقات سالمندی، تنها مرکز تحقیقات سالمندی در ایران است که توسط وزارت بهداشت تصویبشده است. حوزه فعالیت این مرکز در ۳ حیطه آموزش، پژوهش و خدمات است. این مرکز بهصورت عمده بر تحقیقات کاربردی در زمینه سالمندی تمرکز دارد تا با توجه به شرایط فرهنگی، اعتقادی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ایرانی، نیازهای سالمندان را شناسایی کرده و متناسب با آن خدمات مناسب را برای پاسخگویی نیازها به ارگانهای اجرایی معرفی میکند.
نقش ادامه تحصیل در بهداشت روان سالمندان
برای چندمین سال متوالی است که فرهنگسرای سالمند بهمنظور تشویق افراد بالای ۶۶ سال که در کنکور دانشگاهها قبول میشوند طی مراسمی از آنان تقدیر به عمل میآورد. برگزاری چنین مراسمی علاوه بر نقش سازنده و مهمی که در ارتقا روحیه خودباوری این قشر دارد میتواند حاوی این پیام و الگو برای جوانان باشد که برای یادگرفتن و افزایش دانش خود تلاش بیشتری نمایند ضمن آنکه نگرش مثبت آحاد جامعه را نسبت به بازنشستگان افزایش میدهد. مطلب زیر به نقشی که ادامه تحصیل میتواند در ارتقا بهداشت روان سالمندان داشته باشد میپردازد.
نیازهای اساسی سالمندان
بر اساس آخرین آمارهای موجود حدود ده درصد افراد جامعه ما را که رقمی در حدود هفت میلیون نفر میشود افراد بالای ۶۶ سال تشکیل میدهند.
کارشناسان پیشبینی میکنند این تعداد ظرف بیست سال آینده به دو برابر افزایشیافته و در طی سی الی چهل سال آینده اکثریت جامعه را افراد مسن تشکیل خواهند داد. اگر جوان شدن جامعه ما در شرایط حاضر امری ناگهانی و غیرمترقبه بوده است، سالمند شدن آن کاملاً قابل پیشبینی است. بنابراین مدیران جامعه اگر از هماکنون به فکر ایجاد ساختارها، تمهیدات و روالهای لازم برای برخورد با چنین پدیدهای نباشند بدون شک در این زمینه با امواجی از مشکلات روبهرو خواهیم بود و در آینده نمیتوان پاسخگوی نیازهای این لشکر عظیم بود. نیازهای اساسی جمعیت بازنشسته و سالمند نیازهای این جمعیت را میتوان کلاً در ۴ مقوله طبقهبندی کرد:
۱. نیازهای مالی-اقتصادی
مانند حقوق بازنشستگی مکفی که عدم توجه به آن آسایش روانی–اجتماعی این قشر را به هم میریزد.
۲. نیازهای درمانی و بهداشتی
مانند مراقبتهای پزشکی، دارو، وجود پزشکان و روانشناسان و پرستاران متخصص در طب و روانشناسی سالمندی.
۳. نیازهای رسانهای
رادیو، تلویزیون، سینما، تئاتر و روزنامهها و مجلاتی که مخاطبین محتوی برنامه و مطالب آنها عمدتاً این قشر باشد.
۴. نیازهای روانی و توجه به بهداشت روان سالمندان
در این میان اما بهداشت روان سالمندان و توجه به نیازهای روانی آنها نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. چنانچه این اقشار از سلامت روانی خوبی برخوردار باشند این امر تا حد زیادی بر سلامت جسمی و بهبود مناسبات اجتماعی آنان نیز اثرگذار خواهد بود و موجب جلوگیری از هدر رفتن هزینههای جامعه جهت درمان آنان که هزینه بالایی را نیز در برمیگیرد خواهد شد. ازجمله مواردی که کمک شایانی به بهداشت روان سالمندان مینماید تشویق و ترغیب آنان برای ادامه تحصیل و کسب مدارج تحصیلی بالاتر است. افرادی که در هنگام اشتغال به هر دلیلی نتوانستهاند به تحصیلات خود ادامه دهند (بهویژه از مقطع دیپلم به بالا) در هنگام بازنشستگی میتوانند به ادامه تحصیل تشویق شوند.
در این راستا مدیران جامعه میتوانند برنامه ویژهای را برای افزایش ظرفیت رشتههای تحصیلی یا سهمیهای را برای آنان در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در نظر بگیرند و حتی این امتیاز به عنوان یک مشوق برای آنان قائل شود که چنانچه موفق به اخذ مدرک تحصیلی در مقاطع بالاتر گردند طبق ضوابطی در حقوق بازنشستگی آنان اثرگذار خواهد بود.
دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و مراکز آموزشی مؤسسات و سازمانها نیز از خدمات کسانی که بعد از بازنشستگی در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکترا فارغالتحصیل میشوند با پرداخت حقالزحمهای مناسب جهت آموزش نیروهای جوان استفاده نمایند. شاید نیاز به بازگو کردن نباشد که سالمندی و کهنسالی در فرهنگ و باورهای ما از چه پایه احترام و تکریم برخوردار بوده است. این مطلب را نه تنها میتوان در فرهنگعامه و روزمره که در فرهنگ مکتوب نیز یافت.
بدین سبب در آموزههای ما بر آموختن از پیران و جهاندیدگان تأکید فراوان شده است. در این نوشتار سعی بر آن است که سالمندی را با ویژگیهای آن، آسیبها و نیازهای آن بررسی کنیم چرا که خواهینخواهی هر یک از ما سالمندی در خانواده خود داریم و برای برقراری ارتباط سالم با وی به اطلاعاتی نیازمندیم.
تعریف سالمند
سالمند به فردی اطلاق میشود که سن وی از ۶۶ سال گذشته باشد، این فرد یا در آغاز دوره بازنشستگی است یا سالهای پایانی اشتغال را سپری میکند. آمار موجود درباره جمعیت سالمند کشور تا حدودی مغشوش است اما میتوان گفت در سالهای اخیر با افزایش سطح کیفی زندگی، افزایش بهداشت و دسترسی به درمان بر شمار سالمندان افزوده شده است بهطوریکه امید آن میرود طی ۱۵ تا ۲۵ سال آینده شمار سالمندان کشور تا حدود نه میلیون نفر افزایش یابد. افزایش این گروه سنی در کشورمان علاوه بر اینکه نویددهنده بهبود شرایط زندگی است، توجه مسئولان مربوط به سلامت و امنیت سالمندان را الزامی میکند.
سالمندی گرچه کمال تجربه و عقل و دانش است، ولی متأسفانه با ضعف قوای جسمانی و کاهش تواناییهای بدنی توأم است، بدین لحاظ سالمندان عمدتاً پس از یک زندگی سخت و مشقتبار انبانی از بیماریهایی را نیز به همراه دارند. علاوه بر این بالا رفتن سن احتمال ابتلا به بیماریهای مزمن را افزایش میدهد و سالمندان آسیبپذیری بیشتری در برابر بیماریهایی مانند بیماری قلبی عروقی، دیابت و آلزایمر دارند.
ویژگیهای سالمندی
دوران سالمندی دارای برخی ویژگیهای جسمی، اجتماعی و روانی است:
- یکی از این ویژگیها کاهش نسبی قوای جسمی است به طوری که با بالا رفتن سن، نیروهای جسمی فرد، رو به کاهش میگذارد.
- ویژگی دیگر بازنشستگی، دور شدن از موقعیتهای شغلی گذشته است که کاهش مسئولیتهای مرتبط با شغل و در نتیجه کاهش ارتباطات اجتماعی فرد را به همراه دارد.
- از دیگر ویژگیها، تنهایی یا احساس تنهایی است. به خصوص در مواردی که شخص شاهد از دست دادن یکی از دوستان، بستگان و هم سن و سالان و افراد همدوره خویش است، لذا هرروز بیشازپیش دچار احساس تنهایی میشود.
پذیرش
البته میزان پذیرش شرایط دوره سالمندی از سوی فرد سالمند اهمیت دارد. این پذیرش در بین افراد مختلف و با فرهنگهای گوناگون متفاوت است، برخی بهمرور از مشارکت در زندگی اجتماعی کناره میگیرند و در مقابل، جامعه نیز آنها را به کناری مینهد که این خود احساس بیهودگی و افسردگی را در فرد سالمند تعمیق میکند. ولی برخی دیگر از سالمندان با نقشهای جدیدی که مطابق با وضعیت آنهاست این دوره را به دورهای نسبتاً فعال و رضایتبخش بدل میسازند. در هر حال علاوه بر خصوصیات فردی، شرایط اجتماعی و بهویژه شرایط خانوادگی شخص سالمند هم بسیار مهم است.
شرایط مناسب خانواده و جامعه میتواند شخص را به سوی پذیرش وضعیت جدید سوق دهد و شرایط نامناسب خانواده و جامعه میتواند او را منزوی و تنها کند. به علاوه میزان سلامت جسمی شخص سالمند در این مرحله از زندگی، عاملی مهم در وضعیت زندگی اجتماعی اوست، چرا که برای هر نوع مشارکت اجتماعی در مورد سالمندان، ابتدا میزان سلامت آنها مطرح است. برخورداری از سلامت جسمانی میتواند به بهبود روابط اجتماعی و مقابله با هجوم افسردگی کمک کند، ولی متأسفانه افزایش سن و فرا رسیدن پیری، بستر بروز بسیاری بیماریهای جسمی و روحی را برای سالمندان مهیا میسازد که عبارتاند از:
احساسات سالمندان
احساسات غم و اندوه به خاطر عدم توجه فرزندان و اطرافیان که عمری برای رفاه آنان تلاش کردهاند، جدیترین خطرهایی است که فرد سالمند را تهدید میکند و ارتباط مستقیم با در انزوا قرار گرفتن او از سوی اطرافیان دارد. زن یا مردی که خود را زمانی صاحب قدرت و نفوذ میدانست به یکباره خود را تنها و بدون قدرت مییابد و این ناراحتی گاهی به حوادثی نامناسب میانجامد و موجب ناراحتی روانی سالمند میشود. تنهایی یا احساس تنهایی اثرات بسیار عمیقی بر جای مینهد و حتی بر میزان خوردن غذا و متابولیسم و تغییرات بیولوژیکی نیز مؤثر است.
سالمندان فاقد منابع مجدد دوستی هستند، زیرا اکثر آنها کار نمیکنند و موقعیت ایجاد روابط دوستانه در فضای کار را ندارند و دوستان هم سن و سالشان را نیز بهنوعی ازدستدادهاند این مسئله تنهایی آنها را افزایش میدهد. این احساسات مأیوسکننده، میزان مصرف داروهای آرامبخش و مسکن را در سالمندان افزایش میدهد. تنهایی موجب میشود فرد سالمند بهتدریج دچار مشکلات روانی شود، لذا درک احساسات و انتظارات سالمندان از اطرافیان و تصحیح ارتباط افراد خانواده با آنها در فرایند بهداشت روان سالمندان بسیار مهم است.
سالمندان به اندازهای که دیگران به آنها بهعنوان پیر و ازکارافتاده نگاه میکنند، خود را ضعیف و نا توان احساس نمیکنند. به طوری که در یک خانواده گرم و مهربان، اغلب سالمندان بسیار راحت، آرام، مقاوم و با نشاط روزگار میگذرانند و حتی حوصله نگهداری نوهها را با همه شیطنتهایشان دارند. سالمندان به دلیل بازنشستگی و دوری از فرزندان نیاز به ارتباط و توجه عاطفی بیشتری را در خود احساس میکنند که این نیاز باید موردتوجه قرارگرفته و پاسخ داده شود.
برنامه ریزی صحیح و استفاده از وجود سالمندان و تجربیات آنها هم تنهایی آنان را برطرف میکند و احساس پوچ بودن را در آنها از بین میبرد و هم منبعی مفید و ارزشمند از معلومات و تجربیات را در اختیار جوانان نسل بعد قرار میدهد. سالمندان نیازهای گستردهای ندارند تنها امیدوارند، فرزندان و بستگان قدردان زحمات و رنجهای آنان باشند. سالمندان نیازمند محبت و احتراماند. دوستدار آناند که از سوی فرزندان و نوههای خود مورد مشورت قرار گیرند و رأی و نظر آنان بهعنوان فرد با تجربه خانواده، محترم داشته شود. برآوردن این نیازها از سوی فرزندان و نوادگان نه تنها هزینهای در بر ندارد بلکه احساس فزایندهای از نیکی را درون فرد ایجاد میکند.
به یاد داشته باشیم که سالمندان و کهنسالان، پدربزرگها و مادربزرگها ریشههای ما هستند، ما از چشمه آنها جوشیده و از مهر بیپایان آنها نوشیدهایم و اینک وقت آن است که این چشمههای بیپایان مهر را حمایت کنیم و بر زندگی سراسر تجربه آنان سر تعظیم فرود آوریم.
منبع
