آسیب شناسیاختلالات روانیسبک زندگی
وسواس فکری ـ عملی
چرا گاهی نمی‌توانیم جلوی افکار و رفتارهای بیهوده را بگیریم؟
وسواس فکری فکر، میل شدید، یا تصور عودکننده و مداومی است که فرد آن را به صورت مزاحم یا ناخواسته تجربه می‌کند. افراد سعی می‌کنند این وسواس فکری را نادیده بگیرند یا متوقف کنند، یا می‌کوشند آن را با پرداختن به فکر یا عملی دیگر بی‌اثر کنند. فکر یا عملی که فرد از آن استفاده می‌کند تا وسواس فکری را بی اثر سازد، وسواس عملی نامیده می‌شود.
رفتار یا عمل ذهنی مکرری که بر طبق مقررات خشک انجام می‌گیرد به‌طوری که فرد احساس می‌کند مجبور به انجام دادن آن است. بااین‌حال، وسواس‌های عملی لزومی ندارد که با وسواس‌های فکری همایند باشند.
در اختلال معروف به اختلال وسواس فکری ـ عملی (OCD) افراد به وسواس‌های فکری یا وسواس‌های عملی را با چنان شدتی تجربه می‌کنند که انجام دادن فعالیت-های روزانه برای آنها مشکل می‌شود. آنها به‌عنوان بخشی از این اختلال، ممکن است ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه‌ای را در عملکرد شغلی یا اجتماعی خود تجربه کنند. افراد خیلی بیشتر از آنهایی که مبتلا به این اختلال تشخیص داده شده‌اند. برای نشانه-های شبه OCD کمک می‌خواهند (لکمن و همکاران، ۲۰۱۰).
رایج‌ترین وسواس انواع وسواس
رایج‌ترین وسواس‌های عملی، تکرار رفتار خاصی مانند شستن و نظافت کردن، شمردن، منظم چیدن اشیا، وارسی کردن، یا درخواست اطمینان آفرینی را شامل می‌شوند. وسواس‌های عملی ممکن است شکل تشریفات ذهنی نیز به خود بگیرند، نظیر شمردن تا عددی خاص هر بار که فکر ناخواسته‌ای مزاحم می‌شود. برخی افراد مبتلا به OCD دستخوش نیک، الگوی نشانه‌های حرکتی نابهنجار، مانند کشش‌های عضلانی، آواگری‌ها، و شکلک‌های صورت غیرقابل‌کنترل می‌شوند.
مرتبط با وسواس‌های عملی وارسی کردن، نیاز به داشتن تقارن و منظم چیدن اشیا، وسواس‌های فکری در مورد تمیزی همراه با وسواس‌های عملی شستشو، و رفتارهای مرتبط با ذخیره کردن (ماتایکس ـ کولز، روساریو ـ کامپوز و لکمن، ۲۰۰۵).
ملاک‌های DSM-5 برای اختلال وسواس فکری ـ عملی
قسمت A
وجود وسواس‌های فکری، وسواس‌های عملی، یا هردو:
وسواس‌های فکری به‌وسیله‌ی (۱) و (۲) تعریف شده‌اند:
- افکار، امیال، یا تصورات عودکننده و مداوم که در برخی مواقع هنگام این اختلال، به‌صورت مزاحم و ناخواسته تجربه می‌شوند، و در اغلب افراد، اضطراب یا ناراحتی محسوس ایجاد می‌کنند.
- فرد سعی می‌کند این افکار، امیال، یا تصورات را نادیده بگیرد یا متوقف کند، یا آنها را با افکار یا اعمال دیگر بی‌اثر کند (یعنی، با انجام دادن وسواس عملی).
وسواس‌های عملی به‌وسیله‌ی (۱) و (۲) تعریف شده‌اند:
- رفتارهای تکراری (مثل دست شستن، منظم کردن، وارسی کردن) یا اعمال ذهنی (مثل دعا کردن، شمردن، تکرار کردن بی‌صدای کلمات) که فرد احساس می‌کند در پاسخ به وسواس فکری یا بر طبق مقرراتی که باید با قاطعیت اجرا شوند. وادار به انجام دادن آنهاست.
- هدف این رفتارها یا اعمال ذهنی، پیشگیری یا کاهش دادن اضطراب یا ناراحتی، یا جلوگیری از رویداد یا موقعیت ترسناک است: بااین‌حال، این رفتارها یال اعمال ذهنی با آنچه قرار است بی‌اثر یا پیشگیری شود ارتباط واقع-بینانه‌ای ندارند یا آشکارا افراطی هستند.
توجه: کودکان خردسال ممکن است نتوانند هدف‌های این رفتارها یا اعمال ذهنی را بیان کنند.
قسمت B
وسواس‌های فکری و وسواس‌های عملی وقت‌گیرند (مثلاً هر روز بیش از ۱ ساعت طول می‌کشند) یا ناراحتی یا اختلال قابل‌ملاحظه‌ی بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه‌های دیگر عملکرد ایجاد می‌کنند.
قسمت C
نشانه‌های وسواس فکری ـ عملی ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی مواد (مثل سوءمصرف مواد مخدر، دارو) یا بیماری جسمانی دیگر نیستند.
قسمت D
این اختلال یا نشانه‌های اختلال روانی دیگر بهتر توجیه نمی‌شود (مثل نگرانی-های بیش‌ازحد، همچون در اختلال اضطراب فراگیر؛ اشتغال ذهنی به‌ظاهر، همچون در اختلال بدشکلی بدن؛ مشکل دور انداختن یا دل کندن از اموال. همچون در اختلال ذخیره کردن؛ موکنی، همچون در وسواس موکنی؛ پوست-کنی، همچون در اختلال پوست‌کنی؛ حرکات قالبی، همچون در اختلال حرکت قالبی؛ رفتار خوردن تشریفاتی، همچون در اختلالات خوردن؛ اشتغال ذهنی به مواد یا قماربازی، همچون در اختلالات مرتبط با مواد و اعتیادآور؛ اشتغال ذهنی به داشتن بیماری، همچون در اختلال اضطرابی بیماری؛ امیال یا خیال‌پردازی‌های جنسی، همچون در اختلالات نابهنجاری جنسی؛ تکانه‌ها، همچون در اختلالات اخلالگر، کنترل تکانه، و سلوک؛ نشخوارهای احساس گناه، همچون در اختلال افسردگی اساسی؛ تحمیل فکر یا دل‌مشغولی‌های ذهنی هذیانی، همچون در طیف اسکیزوفرنی و اختلالات روان‌پریشی دیگر؛ یا الگوهای رفتار مکرر، همچون در اختلاف طیف اوتیسم).
منبع:
کتاب: آسیب‌شناسی روانی
نویسنده: ریچارد پی هالجین – سوزان کراس ویتبورن
مترجم: یحیی سیدمحمدی
یک نظر