هیپنوتیزم یا خوابگری و هیپنوتیزم‌درمانی، سال‌های سال است که برای مردم چیزی شگفت‌آور است. برخی از مردم بر این باورند که هیپنوتیزم مانند جادو و طلسم است و هیپنوتیزور یا هیپنوتیزم کننده انرژی ماورای طبیعی دارد. همین باورهای نادرست درباره‌ی هیپنوتیزم باعث شده است که کلاه‌برداران مردم ناآگاه را فریب دهند. در این نوشته به شما خواهم گفت که هیپنوتیزم چیست و با کاربرد هیپنوتیزم آشنا می‌شویم.
هیپنوتیزم یا خوابگری چیست؟
هیپنوتیزم یا خوابگری فرآیندی علمی است که به کمک آن سطح هوشیاری و آگاهی انسان گسترده‌تر و عمیق‌تر می‌شود و توجه و تمرکز افزایش می‌یابد. در این حالت فردی که هیپنوتیزم شده است می‌تواند به بخش ناهوشیار (ناهشیار) دسترسی داشته باشد. بر پایه‌ی این تعریف هیپنوتیزم یک سرگرمی یا عمل ماورای طبیعی یا جادو نیست. هیپنوتیزم تکنیکی برای تمرکز حواس، با بهره‌گیری از روش‌های علمی اثبات‌شده است و می‌تواند به انسان در دستیابی به ضمیر ناخودآگاهش کمک کند. هیپنوتیزم یکی از شیوه‌های کار روان‌شناس است و بر پایه‌ی اصول روان‌شناسی انجام می‌شود. کسی که هیپنوتیزم را انجام می‌دهد باید دارای گواهینامه‌ی علمی هیپنوتیزم باشد. انجام هیپنوتیزم بدون داشتن مهارت و گواهینامه‌ی علمی، کاری غیرقانونی و غیراخلاقی است. هیپنوتیزم ویژه‌ی انسان نیست بلکه حیوانات را نیز می‌توان هیپنوتیزم کرد!
انواع هیپنوتیزم یا خوابگری
هیپنوتیزم یا خوابگری به دو گونه‌ی خود هیپنوتیزم و دگر هیپنوتیزم بخش‌بندی می‌شود. همان‌گونه که از نام این دو شاخه پیداست خودهیپنوتیزم به دست خود فرد و دگر هیپنوتیزم به دست کسی دیگر انجام می‌شود. انجام هیپنوتیزم در هر دو گونه، نیازمند آگاهی و دانش است و اگر به درستی انجام نشود می‌تواند تأثیرات منفی روانی و عصبی به دنبال داشته باشد.
روش و مراحل هیپنوتیزم یا خوابگری
هیپنوتیزم به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود و مراحل هر روش تفاوت‌هایی با هم دارند. برخی از تکنیک‌ها با چشمان باز و برخی دیگر با چشمان بسته انجام می‌شوند.
به‌طورکلی هیپنوتیزم چند مرحله دارد:
۱- پذیرش
نخستین گام برای انجام هیپنوتیزم این است که فرد بخواهد هیپنوتیزم شود چون هیپنوتیزم فرآیندی نیست که به زور انجام شود. اگر کسی نخواهد هیپنوتیزم شود یا با هیپنوتراپیست (هیپنوتیزم کننده) همکاری نکند هیپنوتیزم نخواهد شد. خوب است بدانید که برخی پذیرش هیپنوتیزم در انسان‌های گوناگون به یک اندازه نیست و برخی از افراد هیپنوتیزم پذیر نیستند.
۲- تمرکز
تمرکز کردن و آرام‌سازی ذهن بسیار مهم است اگر کسی که می‌خواهد هیپنوتیزم شود نتواند تمرکز کند فرآیند هیپنوتیزم با چالش روبه‌رو می‌شود و انجام هیپنوتیزم شکست خواهد خورد. برای آرامش و تمرکز از فرد خواسته می‌شود بدنش را در شرایط آرام و ریلکس قرار دهد. می‌تواند دراز بکشد یا بنشیند. تنفسش را عمیق و منظم کند. ماهیچه‌هایش را شل و تمرکز کند. فکر خود را آرام کند و به خود تلقین کند که می‌خواهد بخوابد.
۳- تلقین
تلقین را می‌توان محرکی نامید که به انجام فرآیند هیپنوتیزم کمک می‌کند و فرد را در شرایط خواب عصبی قرار می‌دهد. تلقین و محرک‌ها می‌تواند دیداری یا شنیداری باشند. یکی از نمونه‌های محرک دیداری برای تلقین، شمع است. از فرد خواسته شود به نور یک شمع نگاه کند. برای محرک شنیداری می‌توان از گوش دادن به صدای تیک‌تاک ساعت یاد کرد.
هیپنوتیزور در فرآیند تلقین دادن، فرد را به آرامش فرا می‌خواند و در تلقین‌هایش فرد را به خوابیدن تشویق می‌کند. پس از تلقین از او می‌پرسد که آیا به خواب رفته است؟ یادآوری می‌کنم که این خواب یک خواب طبیعی نیست و با خوابیدن معمولی متفاوت است.
۴- انجام فرآیند هیپنوتیزم یا خوابگری
در این هنگام فرد هیپنوتیزم شده است و می‌توان از او پرسش‌هایی کرد که در شرایط معمولی توان پاسخگویی به آن‌ها را ندارد. همان‌گونه که گفتم هنگامی‌که کسی هیپنوتیزم می‌شود می‌تواند به سطوح عمیق‌تر هوشیاری و نیز ناخودآگاه ذهنش دسترسی داشته باشد. هیپنوتراپیست‌ها در این هنگام به درمان کسی که هیپنوتیزم شده است می‌پردازند.
۵- بازگشت
پس از انجام هیپنوتیزم باید کسی که هیپنوتیزم شده است را بار دیگر به کمک تلقین‌های دیداری و شنیداری به شرایط طبیعی بازگرداند. و از حالت خوابواره یا خواب مصنوعی بیرون آورد.
ریشه‌ی واژه‌ی هیپنوتیزم
واژه‌ی هیپنوتیزم (Hypnosis) برگرفته از واژه‌ای یونانی است. هیپنوس در زبان یونانی به معنی خواب و اوسیس به معنی شرایط غیرطبیعی است. واژه‌ی هیپنوتیزم در زبان یونانی کهن به معنی خواب عصبی است. این واژه را نخستین بار اتین فلیکس در سال ۱۸۲۰ به کار برد. جیمز برید جراح اسکاتلندی واژه‌ی هیپنوتیزم را در زبان انگلیسی میان مردم رواج داد. معنای هیپنوتیزم در زبان پارسی، خوابگری یا خوابواره است.
پیشینه و تاریخچه هیپنوتیزم یا خوابگری
همان‌گونه که گفته شد واژه‌ی هیپنوتیزم واژه‌ای یونانی است اما ریشه‌ی هیپنوتیزم را می‌توان سده‌ها پیش از یونان، در چین، ایران، هند و مصر باستان نیز دید. هیپنوتیزم مفهومی تازه نیست بلکه هزاران سال است که با نام‌های دیگری مانند خلسه در فرهنگ‌های باستانی وجود داشته اما یادآور می‌شوم که هیپنوتیزم به معنی خلسه نیست. برای نمونه در چین به کمک مدیتیشین به خودهیپنوتیزم می‌پرداختند. پزشکان در مصر باستان بر این باور بودند که تلقین‌ها و تمرکز حواس می‌تواند به درمان بیماری‌ها کمک کند. در ایران و هند نیز از هیپنوتیزم برای انجام مراسم دینی و آیینی بهره می‌گرفتند پس هیپنوتیزم ریشه در فرهنگ شرقی دارد.
فرانتس آنتوان مسمر، یکی از کسانی بود که در پدید آمدن هیپنوتیزم امروزی نقش مهمی داشت. او پزشکی اتریشی بود مسمر به دیدگاه‌های نیوتون درباره‌ی قانون جاذبه علاقه داشت. مسمر پژوهش‌هایی را درزمینه‌ی تأثیر سیاره‌ها بر روی بدن انسان به انجام رسانده بود. مسمر نظریه‌ی مغناطیس حیوانی را بیان کرد و این نظریه زمینه‌ساز پدید آمدن هیپنوتیزم شد. در زمان زندگی آنتوان مسمر، آهنربا و ویژگی‌های نیروی مغناطیسی آن موردتوجه بود. او در آغاز نظریه‌ی مانیه تیزم را بیان کرد.
بر پایه‌ی نظریه‌ی مانیه تیزم (منیتیزم) مسمر، نیروی مغناطیسی آهنربا به همراه تلقین می‌تواند به درمان بیماری کمک کند. با گذر زمان مسمر آگاه شد که وجود آهنرباها تأثیری بر روی درمان ندارند و این تلقین‌ها و انرژٰی‌های خود اوست که به درمان بیماران کمک می‌کند. او به این نتیجه رسید که انرژی از دستان کسی که تلقین می‌کند به بیمار داده می‌شود. پس نظریه‌ی مانیه تیزم را اصلاح و نظریه‌ی مغناطیس حیوانی را بیان کرد. برخی بر این باورند که مسمر را باید پدر هیپنوتیزم نامید.
هیپنوتیزم جدید
اما هیپنوتیزم به شیوه‌ی امروزی، نخستین بار با تلاش‌های جیمز برید جراح اسکاتلندی انجام گرفت. جیمز برید را پدر هیپنوتیزم می‌نامند. او بر این باور بود که خواب مغناطیسی باعث هیپنوتیزم می‌شود و خلسه‌ها تنها یک خواب عصبی هستند. جیمز برید در سال ۱۸۴۳ کتابی درباره‌ی هیپنوتیزم به نام «نوریپنولوژی» نوشت. پس از جیمز برید، روان‌شناسان برای پیشرفت هیپنوتیزم گام‌های ارزشمندی برداشتند و در راستای علمی و نظام‌دار کردن هیپنوتیزم تلاش بسیاری کردند.
زیگموند فروید روان‌شناس و روانکاو بزرگ نیز یکی از کسانی بود که هیپنوتراپی را روشی سودمند می‌دانست. او بر این باور بود که به کمک هیپنوتیزم می‌توان به ناخودآگاه و ناهوشیار فرد دسترسی پیدا کرد و مشکلات فرد را ریشه‌یابی کرد. فروید بر این باور بود که هر کسی را نمی‌توان هیپنوتیزم کرد و سطح هیپنوتیزم شدن افراد نیز یکسان نیست. از سوی دیگر اثرات این فرآیند را ناپایدار و محدود به زمانی کوتاه می‌دانست.
هیپنوتیزم به شیوه‌ی علمی در ایران، نخستین بار به دست دکتر شعبان طاووسی که با نام استاد کابوک نیز شناخته می‌شود انجام گرفت. او را پدر هیپنوتیزم ایران می‌نامند. استاد کابوک گواهینامه‌ی روان‌شناسی هیپنوتیزم خود را در آمریکا از سازمان بین‌المللی هیپنوتیزم دریافت کرد و پس از بازگشت به ایران انجمن هیپنوتیزم را بنیان گذاشت.
کاربرد هیپنوتیزم و هیپنوتیزم‌درمانی
هیپنوتیزم‌درمانی یکی از روش‌های کلاسیکی است که برخی از روان‌شناسان برای ریشه‌یابی و حل مشکلات مراجعان انجام می‌شود. از سوی دیگر هیپنوتیزم در درمان برخی از اختلالات روانی مانند استرس، اضطراب، فوبیا، حل مشکلات هیجانی – عاطفی و … نیز مؤثر باشد. برخی از پزشکان بر این باورند که هیپنوتیزم می‌تواند به مادران برای زایمان طبیعی و کاهش درد کمک کند. هیپنوتیزم در بهبود بیماری‌های گوارشی، قلب و عروق، ترک سیگار، ترک اعتیاد، درمان چاقی و لاغری، کاهش عوارض شیمی‌درمانی و سرطان و … نیز مؤثر است.
منبع
