ماهیت و هدف ارزیابی شخصیت
ارزیابی شخصیت، برای کارهای بالینی و تحقیق سودمند است. ارزیابی شخصیت همچنین بهطور روزافزون در موقعیتهای شغلی مورداستفاده قرار میگیرد. بیشتر ارزیابیها، از پرسشنامههای کاغذ مدادی (غالباً پرسشنامه نامیده میشود) با پاسخهای چندگزینهای یا مقیاس درجهبندی پاسخها تشکیل میشوند. اعتبار و پایایی ارزیابیهای شخصیت در این باب، موضوع مهمی به شمار میآید.
روشهای مبتنی بر صفات
این روشها عبارتاند از کلیه پرسشنامههای شخصیتی که اعتبار خود را یا از نظریههایی که آنها را پدید آوردهاند یا از پاسخنامههای معیار که تمایز بین دو یا چند گروه را تضمین میکنند، بهدست میآورند. بهکارگیری پرسشنامههای مبتنی بر صفات، ساده است و حجم گستردهای از تحقیقات وجود دارد که به تفسیر آنها کمک میکند.
روشهای روان پویشی
آزمونهای فرافکن، ابزارهایی هستند که به شرکتکننده (آزمودنیها) کمک میکند که با کمک یک درمان گر ماهر با گفتن داستانهایی در پاسخ به تصاویر مبهم یا با تفسیر شکلهای مبهم، منبع تعارضات را کشف کند. برای تفسیر این آزمون، فنون تفسیری استاندارد وجود دارد؛ ولی کارایی این روشها تا حد زیادی به درمانگر بستگی دارد.
روشهای پدیدارشناختی
روش دستهبندی پرسشها و روش شبکهی خزانه سازهها، دو ابزاری هستند که به شرکتکننده امکان میدهد تا شیوهی درونی سازی تجربههای خود را آشکار کنند. تفسیر نتایج، موضوعی است که باید بین آزمونگر و شرکتکننده موردبحث قرار گیرد. روشهای استانداردی برای تفسیر تستها وجود دارد؛ ولی با توجه به طبیعت آنها، تستها متناسب با هر فرد تعدیل و تنظیم میشود.
ماهیت و هدف ارزیابی شخصیت
ارزیابی شخصیت بهطورکلی در سه حوزه بهکار گرفته میشود: کارهای بالینی، انتخاب شغل و تحقیق در زمینهی خود شخصیت. همراه با انواع دیگر آزمونهای روانشناختی، باید پایایی و اعتبار ابزارها و شیوههایی که برای ارزیابی و سنجش شخصیت بهکار گرفته میشود، قابلاثبات باشد. دو نوع اعتبار هستند که اهمیت فوقالعادهای دارند: ۱٫ اعتبار معیار یا تجربی؛ ۲٫ اعتبار سازهای. آزمونهایی که برای تمایز بین دو یا چند گروه ساختهشدهاند، باید اعتبار معیار داشته باشند؛ بنابراین یک روانشناس حرفهای در گزینش کارمندان باید بر اساس آزمونهایی توصیه کند که نمرههای متفاوتی برای افرادی که در شغلهای خاصی موفق هستند در مقایسه با افرادی که در آن شغلهای خاص ناموفقاند، بهدست میدهند. لازم نیست هیچ اساس نظری برای انتخاب پرسشهای چنین آزمونی وجود داشته باشد. اعتبار معیار، صرفاً مربوط به این است که چگونه آزمون به نسبت بعضی ملاکهای بیرونی عمل میکند.
اعتبار سازهای مربوط میشود به اینکه تا چه اندازه یک آزمون، ویژگی موردنظر را وصف یا ارزیابی میکند، و این موضوعِ بسیار ظریفی است؛ زیرا بهطورکلی هیچ معیار خارجی و مستقلی وجود ندارد که با آنها این اعتبار کنترل شود. بهطورکلی اعتبار سازهای از زیربنای نظری آزمون و از یافتههای تحقیقی در خلال پدید آمدن آن آزمون بهدست میآید. اساساً ارتباط نزدیکی بین تحقیق در زمینهی شخصیت و روشهایی که برای ارزیابی آن بهکار گرفته میشود، وجود دارد و به همان اندازه که اطلاعات ممکن است به اصلاح و تغییر یک نظریه منجر شود، احتمال دارد که آزمون را نیز تغییر دهد؛ بنابراین جای تعجب نیست که بیشتر روشهای ارزیابی، دقیقاً به رویکردهای خاص نظری وابستهاند.
روشهای مبتنی بر صفات
یکی از نمونههای خوب مبتنی بر ملاک برای ارزیابی شخصیت، پرسشنامه شخصیتی چندوجهی مینه سوتا (MMPI) است. مقیاسهای این پرسشنامه بهصورت تجربی و بهوسیلهی پانصد و پنجاه گزینه کلیدی برای هشت نوع تشخیص روانپزشکی با استفاده از گروههای بالینی و گروههای کنترل بهنجار طراحی شده است. دو مقیاس اضافی (مردانگی – زنانگی و برونگرایی – درونگرایی) بعداً اضافه شدند و برای گروه بهنجار نمرهگذاری شدند. این پرسشنامه سه مقیاس نیز برای کنترل صداقت دائم آزمودنی در تکمیل پرسشنامه را در بردارد (جدول ۱).
جدول ۱ – مقیاس MMPI
|
نام مقیاس |
علامت اختصاری |
تفسیر نمرههای بالا |
|
خودبیماریانگاری |
Hs |
نگرانی غیرعادی در مورد وضعیت جسمانی |
|
افسردگی |
D |
افسرده، بدبین |
|
هیستری |
Hs |
اجتناب ناخودآگاهانه از تعارض از طریق انکار مشکلات |
|
انحراف روانی – اجتماعی |
Pd |
فاقد سازگاری با هنجارهای اجتماعی، هیجان سطحی |
|
مردانگی – زنانگی |
MF |
جهتگیری زنانهی مردان جهتگیری مردانهی زنان |
|
پارانویا |
Pa |
بدگمان، توهم خودبزرگبینی یا گزند و آسیب |
|
ضعف روانی |
Pt |
وسواس عملی، ترس نابهنجار و غیرعادی، اضطراب یا احساس گناه |
|
اسکیزوفرنی |
Sc |
اختلالات فکری، گوشهگیر و منزوی |
|
شیدایی خفیف |
Ma |
تکانشگر، هیجانزدگی نامناسب – بیش فعالی |
|
درونگرایی – برونگرایی اجتماعی |
Si |
درونگرا، کم علاقه به مردم، احساس ناامنی |
|
دروغگویی |
L |
خودگزارشدهی بیش از حدّ خوب |
|
اعتبار |
F |
بیدقتی در کامل کردن آزمون؛ تمارض عمدی |
|
تصحیح |
K |
داشتن حالت دفاعی در قبول مشکلات |
آزمون MMPI در هرکدام از مقیاسها نمرهای را بهدست میدهد و این نمرهها بهصورت یک نیمرخ شخصیتی نشان داده میشوند. پرسشنامهی (MMPI) بهطور گسترده در تحقیق روی افراد بهنجار و نیز جمعیتهای بالینی (بیماران) بهکار گرفتهشده و اخیراً مورد تجدیدنظر اساسی قرارگرفته و مقیاسهای جدیدی نیز به آن اضافهشده است.
کتل پرسشنامهی شخصیتی شانزده عاملی (۱۶P.F.) را با گردآوری پرسشهایی که بهترین نشاندهندهی عامل بود، طراحی کرد و آن را بهصورت پرسشنامه خود گزارش دهی ارائه داد. نمرههای پرسشنامه شخصیتی شانزده عاملی را میتوان با مقابله نیمرخ حاصل با هنجارهایی که برای گروههای انتخابی وجود دارد، تفسیر کرد و نمرهگذاری رایانهای همراه با دیدگاههای تفسیری آن نیز موجود است. آزمون شانزده عاملی شخصیت علیرغم اینکه پایایی متوسطی دارد، در مشاوره و تحقیقات بهطور گسترده مورداستفاده قرارگرفته است. اخیراً به دلیل ناکامی پیدرپی مطالعات تحلیل عاملی در دستیابی به شانزده عاملی که این آزمون در پی سنجش آن است، شک و تردیدهایی در مورد اعتبار آن پدید آمده است.پرسشنامهی شخصیت آیزنگ شاخصهایی از روان رنجوری (N)، برونگرایی (E)، درونگرایی و روانپریشی (P) را ارائه میدهد. این آزمون همچنین شامل نمرهای است که دروغگویی (L) را میسنجد. این آزمون و آزمونهای پیشین، یعنی پرسشنامه شخصیتی مادزلی و پرسشنامهی شخصیتی آیزنگ، در تحقیقات شخصیتی و کار بالینی بهطور گسترده مورداستفاده قرارگرفتهاند.
فهرست عوامل پرسشنامهی شخصیت NEO بر مبنای نظریه پنج عاملی که هر یک از عوامل اولیه به شش جنبه یا بیشتر متمایز شده، تدوینشده است. مقیاسهای بهدستآمده، پایایی خوبی دارد و اعتبار یا روایی آنها با همبستگی بالایی با دیگر پرسشنامهها بر اساس روش تحلیل عاملی نشان دادهشده است.
روشهای روان پویشی
روشهای روان پویشی، بر اصل فرافکنی مبتنی هستند. مادهی آزمون در این روشها عمداً مبهم و گنگ است، و آزمودنیها باید از تجربههای شخصی خود در ارائهی پاسخهایشان کمک بگیرند تا بدین ترتیب اطلاعاتی را به درمانگر بدهند؛ در غیر این صورت چنین اطلاعاتی قابلدسترس نیستند.
آزمون تشخیص روانی رورشاخ و آزمون اندر یافت موضوع (تی، اِ، تی) دوتا از معروفترین آزمونهای فرافکن هستند. آزمون رور شاخ از ده شکل متقارن دو سویه شبیه لکههای جوهر تشکیلشده است؛ به همین دلیل به این نام مشهورند. در این آزمون از پاسخدهنده خواسته میشود که آنچه در آن شکلها میبیند یا آنچه لکهها نشانگر آن است، گزارش دهد. روشهای نمرهگذاری پیچیده و مفصلی برای این آزمون وجود دارد؛ ولی پاسخها غالباً بر اساس محتوای آنها مورد قضاوت قرار میگیرد که البته این بسیار ذهنگرایانه است. علیرغم اینکه آزمون رور شاخ تحقیقات زیادی را سبب شده؛ باوجوداین پایایی و اعتبار آن پایین است. روش لکههای جوهر هولتزمان محرکهایی شبیه تست رور شاخ را بهکار میگیرد؛ ولی این آزمون شبیه یک پرسشنامهی شخصیت ساخته و استاندارد شده است و پایایی خوبی دارد، هرچند ولی اعتبار آن هنوز موضوع موردبررسی و تحقیق است.
آزمون اندر یافت موضوع (تی. اِ. تی) از تصاویر سیاهوسفید افراد در موقعیتهای مبهم استفاده میکند. در این آزمون از آزمودنی خواسته میشود که داستانی کامل متناسب با سن و جنس خود، در مورد هر یک از آن تصاویر بگوید. رواندرمانگر باتجربه میتواند از این داستانها اطلاعاتی دربارهی هیجانات غالب و فشارهایی که در زندگی آزمودنی وجود دارد، بهدست آورد. تفسیر نتایج این آزمون نیز، مانند آزمون رور شاخ خیلی ذهنیگرایانه، است؛ ولی روشهای نمرهگذاری منظم و هنجاریابی شدهای وجود دارند. در این زمینه انواعی از آزمونها برای کودکان و سالمندان و گروههای اقلیت قومی وجود دارد.
روشهای پدیدارشناختی
روشهای ارزیابی که مواد یا مؤلفههای استاندارد را بهکار میگیرد، با رویکرد پدیدارشناختی مخالف است. رایجترین ابزاری که در روشهای پدیدارشناختی استفاده میشود، مصاحبه است. باوجوداین، روش پرسشهای دستهبندیشده و روش شبکه خزانه سازه، هر دو بهعنوان ابزارهای سازمانیافتهی تحقیق مورداستفاده قرار میگیرند. ازآنجاییکه مواد اصلی در هر مورد از افرادی بهدستآمدهاند، هرکدام از این روشها (یعنی دستهبندی پرسشها و روش شبکهی خزانهی سازه) در اصل متفاوتاند و هیچ بحثی درباره مقایسه فرد با مجموعه هنجارها در آنها وجود ندارد. ولی درعینحال، امکان تکرار هر یک از این روشها با بهکارگیری همان مواد با همان فرد بهمنظور بازبینی پیشرفت مداخلهی درمانی وجود دارد.
منبع
کریستنسن، یان و هاگ واگنر و سباستین هالیدی؛ (۱۳۸۵)، روان شناسی عمومی، گروه مترجمان، قم، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، چاپ اول.
سایتتون فوق العادس
مطالب بسیار خوبی هم منتشر می کنید