خطای شناختی توهم اخبار

خطاهای شناختی اشتباهات فکری و ذهنی ما هستند. معمولاً الگویی از این طرز فکر، در کودکی ما شکل می‌گیرد و گاهی در طول زندگی ادامه می‌یابند. به عبارتی شرایط سخت، این خطاها را ایجاد و فعال می‌کند و این خطاها شرایط سخت را بدتر می‌کنند و احساس ناخوشایندی در ما ایجاد کرده و سازگاری ما را با محیط تنزل می‌دهند. در زیر با یک نوع خطای شناختی آشنا می‌شوید.

خطای شناختی توهم اخبار

زلزله در سوماترا، سانحه‌ی هوایی در روسیه، مردی که سی سال دخترش را در زیرزمین زندانی کرد، جدایی هایدی کلام از سیل، حقوق‌های بالا در امریکا، حمله در پاکستان، استعفای رییس‌جمهور مالی، رکورد جدید جهانی در پرتاب وزنه.

آیا واقعاً نیازی هست همه‌ی این چیزها را بدانی؟

ما به طرز اعجاب‌آوری بمباران اطلاعاتی می‌شویم، اما به طرز اعجاب‌آوری کم می‌دانیم. چرا؟ چون دو قرن پیش، قالب مسمومی از اطلاعات را تحت عنوان «اخبار» خلق کردیم. اخبار برای ذهن به مثابه قند است برای بدن: اشتهاآور، آسان هضم و در راز مدت بسیار مخرب.

سه سال قبل، تجربه‌ای را شروع کردم. ممنوعیت خواندن و شنیدن اخبار. حق اشتراک تمام روزنامه‌ها و مجلاتم را لغو کردم. از شر تلویزیون و رادیو خلاص شدم. نرم‌افزار اخبار را از روی آیفونم حذف کردم. دست به هیچ روزنامه‌ای نمی‌زدم و وقتی در هواپیما کسی به هم پیشنهاد خواندن مطلبی را می‌داد عمداً به سمت دیگری نگاه می‌کردم. چند هفته‌ی اول سخت بود، خیلی سخت. مدام می‌ترسیدم چیزی را از دست بدهم. اما بعد از مدتی جهان‌بینی تازه‌ای داشتم.

نتیجه‌اش بعد از سه سال: افکار صریح‌تر، دید ارزشمندتر، تصمیمات بهتر و زمان بیشتر. و بهترین نکته؟ هیچ‌چیز مهمی را از دست ندادم. شبکه‌ی اجتماعی من فیسبوک نبود، که شبکه‌ای در جهان واقعی و متشکل از خویشاوندان و آشنایان است و به عنوان فیلتر خبری برایم کار می‌کند و مرا در چرخه نگه می‌دارد.

دلایل زیادی برای دوری از اخبار وجود دارد. اینجا به سه مورد عمده‌اش اشاره می‌کنیم. اول این‌که مغز ما به عنوان اطلاعات واکنش‌های نامتناسبی نشان می‌دهد. اخبار جنجال‌برانگیز، غافلگیرکننده، مردم محور، پُرسروصدا و پر جزئیاتی که مدام در حال تغییر است. همگی ما را تحریک می‌کند، درحالی‌که اطلاعات خشک، پیچیده و فراوری نشده برایمان آرامش-بخش‌اند. تولیدکنندگان خبر از این موضوع به نفع خودشان بهره‌برداری می‌کنند.

داستان‌های هیجان‌انگیز، تصاویر پرزرق‌وبرق و حقایق جنجالی نوجه‌مان را جلب می‌کند. یک لحظه شیوه‌ی کسب‌وکار آن‌ها را به خاطر بیاور، آگهی‌دهندگان، فضا می-خرند و بنابراین بودجه‌ی اخبار را به شرطی تأمین می‌کنند که تبلیغات‌شان دیده شود. نتیجه: هر نکته‌ی ظریف، پیچیده، انتزاعی و عمیقی باید همواره حذف شود، به‌رغم این‌که چنین داستان‌هایی بیشتر به زندگی و درک ما از جهان مربوط است. در نتیجه این میزان مصرف اخبار، نقشه‌ی ذهنی اشتباهی از ریسک‌ها و تهدیدهایی است که در عمل همیشه همراه‌مان است.

دوم این‌که اخبار نامربوط‌اند. در دوازده‌ماه گذشته، احتمالاً حدود ده هزار خبر کوتاه به تو رسیده، شاید روزی سی خبر. با خودت صادق باش. یکی از آن‌ها را نام ببر، فقط یکی که بهت کمک کرده تصمیم بهتری بگیری‌ــ برای زندگی یا کار یا شغلت‌ــ و مقایسه‌اش کن با شرایطی که این خبر را نمی‌دانستی. از میان کسانی که ازشان پرسیدم، هیچ‌کس نتوانست به بیش از دو خبر مفید اشاره کند، آن هم از بین ده هزار خبر. نتیجه‌ای ناراحت‌کننده. سازمان‌های خبری تأکید می‌کنند اطلاعاتشان به شما مزیت رقابتی می‌دهد. خیلی‌ها در این مسیر شکست خورده‌اند. در دنیای واقعی، میزان مصرف خبر نمایانگر وضعیت نامطلوب رقابتی است. اگر اخبار واقعاً به پیشرفت مردم کمک می‌کرد، خبرنگاران باید در رأس هرم در-آمدی قرار می‌گرفتند، درحالی‌که آن‌ها چنین وضعیتی ندارند.

سوم این‌که خواندن اخبار وقت تلف کردن است. یک آدم معمولی نصف روز در هفته را صرف خواندن مطالب مربوط به روابط عاشقانه می‌کند. از منظر جهانی، این ضرری عظیم به لحاظ بهره‌وری است. حملات تروریستی سال ۲۰۰۸ بمبئی را در نظر بگیر. تروریست‌ها برای عطش مطرح‌شدن اسم‌شان دویست نفر را کشتند. فرض کنید یک میلیارد نفر یک ساعت از وقت‌شان را برای دنبال کردن عواقب این حادثه صرف کرده باشند. آن‌ها اخبار را لحظه‌به‌لحظه دنبال می‌کردند. و به پرحرفی‌های بی‌معنای چند «کارشناس» و «مفسر» گوش می‌کردند. این «حدس» کاملاً واقع‌گرایانه است، چون هند به تنهایی بیش از یک میلیارد نفر جمعیت دارد.

بنابراین، حاصل محاسبات محافظه‌کارانه ما: یک میلیارد نفر ضرب در یک ساعتی که حواس‌شان پرت بوده مساوی می‌شود با یک میلیارد ساعت توقف کار. با تبدیل ساده‌ی این ارقام، متوجه می‌شویم توجه به این خبر جان دو هزار نفر را گرفته، ده برابر بیشتر از آن حمله: نگاهی طعنه‌آمیز اما کاملاً دقیق.

پیش‌بینی می‌کنم توجه نکردن به اخبار به‌اندازه‌ی کنار گذاشتن هر یک از نودوهشت خطای گفته‌شده در صفحات این کتاب به نفعت خواهد بود. این عادت را کاملاً کنار بگذار. به جای آن، مقالات و کتاب‌های مطرح را بخوان. بله، هیچ‌چیزی رقیب کتاب در شناخت جهان نمی‌شود.

منبع

کتاب هنر شفاف اندیشیدن