توجیه زیستی رفتار
توجیه زیستی رفتار :توجیهات عقل سلیم رفتار به هدفهای عمدی مانند «او به این دلیل این کار را انجام داد که سعی داشت…»، «او این کار را انجام داد زیرا که میخواست…» اشاره دارند. ولی غالباً دلیلی برای فرض کردن هیچ قصدی نداریم. پرنده ۴ ماههای که برای اولین بار به جنوب مهاجرت میکند احتمالاً نمیداند که چرا این کار را میکند؛ در بهار آینده که او تخم میگذارد، روی آن مینشیند، و از آن در برابر حیوانات شکارگر محافظت میکند، بازهم احتمالاً نمیداند که چرا این کار را انجام میدهد. حتی انسانها هم همیشه از دلایل رفتارهای خودآگاه نیستند. (خمیازه کردن و خندیدن دو مورد از آنها هستند. شما آنها را انجام میدهید ولی نمیتوانید توضیح دهید که آنها چه فایدهای دارند؟).
توجیهات عقل سلیم
برخلاف توجیهات عقل سلیم، توجیه زیستی رفتار در چهار طبقه جای میگیرند: فیزیولوژیکی، پدیدآیی فردی، تکاملی، و کارکردی (تین برگن، ۱۹۵۱). توجیه فیزیولوژیکی، رفتار را به فعالیت مغز و اندامهای دیگر ربط میدهند. این توجیه به سیستم بدن میپردازد ـ برای مثال، واکنشهای شیمیایی که هورمونها را قادر میسازند تا بر فعالیت مغز و نحوهای که فعالیت مغز در نهایت انقباضهای عضلانی را کنترل می-کند، تأثیر بگذارند.
اصطلاح پدیدآیی فردی از ریشه یونانی به معنی «بودن» و «منشأ» به دست میآید. بنابراین توجیه پدیدآیی فردی شکلگیری یک ساختار یا رفتار را شرح میدهد. این رشته، تأثیرات ژنها، مواد غذایی، تجربیات، و تعاملهای آنها را در شکلدهی رفتار ردیابی میکند. برای مثال، توانایی جلوگیری از تکانهها که به تدریج از کودکی تا سالهای نوجوانی رشد میکند، بیانگر رسش قطعههای پیشانی مغز است.
توجیه تکاملی، تاریخچهی تکاملی یک ساختار یا رفتار را بازسازی میکند. برای مثال، افرادی که میترسند، گاهی موی بدنشان، مخصوصاً در بازوها و شانهها راست یا سیخ میشود. راست شدن مو برای انسانها بیفایده است زیرا موهای شانه و بازوی ما خیلی کوتاه هستند. اما در اغلب پستانداران دیگر، راست شدن مو حیوان بیمناک را بزرگتر و هولناکتر نشان میدهد (شکل زیر). بنابراین، توجیه تکاملی راست شدن مو در انسان این است که این رفتار در نیاکان دور ما تکامل یافته و ما آن را به ارث بردهایم.
توجیه کارکردی
توجیه کارکردی شرح میدهد که چرا یک ساختار یا رفتار به صورتی که هست تکامل یافته است و راه حل مناسبی برای توجیه زیستی رفتار است. در جمعیتی کوچک و منزوی، یک ژن میتواند بهطور تصادفی از طریق فرایندی به نام نزول ژنتیکی پخش شود. (برای مثال، مرد سلطهجویی که چندین فرزند دارد تمام ژنهای خود، از جمله ژنهای خنثی و زیان بار را پخش میکند). بااینحال، هرچه جمعیت بزرگتر باشد، نزول ژنتیکی قدرت کمتری دارد. بنابراین، ژنی که در یک جمعیت بزرگ شایع میشود احتمالاً امتیازاتی داشته است ـ حداقل در گذشته، اما نه لزوماً در محیط امروزی. توجیه کارکردی این امتیاز را مشخص میکند. برای مثال، خیلی از گونهها ظاهری دارند که با پیشینه آنها مطابقت دارد . توجیه کارکردی این است که ظاهر استتار شده حیوان را برای حیوانات شکارگر ناپیدا میکند. برخی گونهها از رفتارشان به عنوان بخشی از استتار استفاده میکنند.
توجیهات کارکردی برای توجیه زیستی رفتار انسان اغلب بحثانگیز است زیرا بسیاری از رفتارهایی که ادعا شده بخشی از میراث تکاملی ما هستند میتوانند آموخته شده باشند. در ضمن، ما دربارهی زندگی انسانهای اولیه اطلاعات کمی داریم.
منبع
کتاب: روانشناسی فیزیولوژیک
نویسنده: جیمز کالات
مترجم: یحیی سیدمحمدی
